Παίζω μουσική- Μαθαίνω μουσική

Διαθεματικές  δραστηριότητες μουσικής με στοιχεία της ελληνικής παράδοσης.

Η μουσική καθώς  γνωρίζουμε, είναι οργανωμένοι ήχοι και συγκεκριμένα οι ήχοι που οργανώνει ο άνθρωπος επειδή θέλει να εκφράσει κάτι με αυτούς.  Ο άνθρωπος οργανώνει τους ήχους και δημιουργεί μουσική για να εκφραστεί και να επικοινωνήσει. Είναι γλώσσα συναισθημάτων και ενσωματώνει έννοιες πέρα από αυτό που οι  λέξεις και οι αριθμοί μπορούν να εκφράσουν (Shehan & Scott, 1995: 356).

Παίζω μουσική: ευχαριστιέμαι χαίρομαι και απολαμβάνω τη μουσική. Παιχνίδι και μουσική: δύο έννοιες  πολύ αγαπητές  στα παιδιά και όχι μόνο σε αυτά.

Το παιχνίδι ανταποκρίνεται στην ανάγκη των ανθρώπων για διασκέδαση και ψυχαγωγία από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξής τους. Πολύ συχνά συνδυάζει την χαρά με την σωματική άσκηση και διακρίνεται σε ομαδικό και ατομικό παιχνίδι. Άλλες φορές συνδυάζεται με την νοητική άσκηση.

Η κατεύθυνση που  δίνει η γλώσσα μας με την έκφραση παίζω μουσική  δίνει και το μέσο για τον δάσκαλο  να διδάξει  στα παιδιά έννοιες της μουσικής και άλλων γνωστικών αντικειμένων με έναν τρόπο παιγνιώδη και ευχάριστο αλλά με σαφείς μαθησιακούς στόχους.

Ας επικεντρωθούμε στην εκπαιδευτική διαδικασία στο χώρο του Νηπιαγωγείου και να αναζητήσουμε τον τρόπο με το οποίο θα οργανώσουμε  μουσικές δραστηριότητες  με στοιχεία από  την παράδοση .

Ο δάσκαλος, ο γυμναστής, ο νηπιαγωγός  διαμορφώνει το ετήσιο πρόγραμμα διδασκαλίας  στο σχολείο με βάση με τους στόχους του ΔΕΠΠΣ αλλά η οργάνωση των δραστηριοτήτων γίνεται ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις προηγούμενες  εμπειρίες  των παιδιών.

Σύμφωνα με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, «η Μουσική στο Νηπιαγωγείο σκοπεύει στην καλλιέργεια της αισθητικής ικανότητας και ευαισθησίας, στην κατανόηση της απόλαυσης της μουσικής και στην απελευθέρωση της δημιουργικής ικανότητας» (ΔΕΠΠΣ, 2002: 5). Αυτό επιτυγχάνεται με τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που δημιουργεί συνεχώς ευκαιρίες για παιχνίδια με τη Μουσική. Ο εκπαιδευτικός ενεργοποιεί τα παιδιά να ακούν  μουσική, να «παίζουν με τη μουσική», να βιώνουν ομαδικές εμπειρίες να πειραματίζονται με τα τραγούδια,  τους ήχους,  την κίνηση του σώματός τους, να παίζουν μουσικά όργανα, να χρησιμοποιούν την τεχνολογία (ΔΕΠΠΣ, 2002: 6).

Διαθεματικότητα

Ωστόσο, η μουσική  δεν αποτελεί ένα αντικείμενο που παραμένει σε απομόνωση από τους υπόλοιπους τομείς του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών. Πολλές μουσικές έννοιες μπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη και ουσιαστικότερη κατανόηση εννοιών άλλων γνωστικών τομέων. Ισχύει όμως και το αντίστροφο. Σε αυτό το σημείο συναντάμε τον όρο διαθεματικότητα.

Με τη διαθεματική λοιπόν  προσέγγιση της διδασκαλίας η γνώση αναπτύσσεται μέσω μιας διαδικασίας συνεχούς διαπραγμάτευσης, μετασχηματισμού και ανακατασκευής του συνόλου των γνώσεων και όχι μέσω μιας διαδικασίας μεταβίβασης πληροφοριών από το δάσκαλο στο μαθητή.

Η μουσική μπορεί να παίξει ένα ενοποιητικό ρόλο μέσα στο αναλυτικό πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου (Weweay-Thompson, 2002: 9). Λειτουργεί ως όχημα για αποτελεσματική μάθηση, άλλοτε ως μέσο διδασκαλίας και άλλοτε ως μέσο εμπέδωσης, κάνοντας ακόμη πιο ενδιαφέροντα, όπου εμπλέκεται, τα άλλα γνωστικά αντικείμενα. Έτσι μόνο η μουσική μπορεί, ως εμπειρία, να γίνει για το παιδί μέσο συνδυασμένης νοητικής και συναισθηματικής ανάπτυξης και το παιδί συγχρόνως να μαθαίνει αυτό που είναι σημαντικό και ευχάριστο (Σέργη, 1995: 83).

Η εικόνα που σχηματίζουμε από τα παραπάνω είναι σαφής. Στο πλαίσιο της αντίληψης του ΔΕΠΠΣ η Μουσική είναι ένα γνωστικό αντικείμενο που συνδέεται με όλα τα υπόλοιπα.

Από τα σημαντικότερα ζητήματα που θα κρίνουν την επιτυχία ενός Προγράμματος διαθεματικής προσέγγισης με βάση τη Μουσική, αλλά και κάθε Προγράμματος, είναι η  ανεύρεση και οργάνωση του υλικού που θα υποστηρίξει τις δραστηριότητες (Κουτσουβάνου, 2003:102). Μια ανεξάντλητη πηγή που μπορεί να αποτελέσει περιεχόμενο δραστηριοτήτων είναι ο πολιτισμός γενικότερα και ειδικά ο πολιτισμός του τόπου μας. Μια τέτοια επιλογή μπορεί να αποτελέσει συγκεκριμένα ο λαϊκός πολιτισμός.

Παράδοση

Ο άνθρωπος προσδιορίζεται από αυτό που λέμε παράδοση. Παράδοση είναι  η γνώση που απέκτησε μια κοινωνία ανθρώπων σε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, την οποία παραδίδει από γενιά σε γενιά. Αυτή η γνώση καθορίζει τη συμπεριφορά του ανθρώπου, η οποία:

• ανήκει στην κοινωνία  και δεν είναι ατομική αλλά εδράζεται στη συλλογική μνήμη της κοινωνίας. (Η συλλογική μνήμη  δεν είναι βιολογικό φαινόμενο, όπως η μνήμη του είδους στα ζώα, αλλά κοινωνικό και επομένως δεν είναι κληρονομική).
• Είναι εξωτερική μνήμη, την οποία δεν την κουβαλάει κανείς μέσα του αλλά πρέπει να την μάθει.

Με τη  βοήθεια  της γλώσσας και άλλων στοιχείων του πολιτισμού, η μνήμη τοποθετήθηκε στον κοινωνικό οργανισμό. Η διαδικασία ενσωμάτωσης στον πολιτισμό είναι αποκλειστικά διαδικασία μάθησης   Το  θέμα είναι πώς μαθαίνεται η παράδοση; Ποιο είναι το μέσο  με το οποίο επικοινωνείται η απαραίτητη αυτή γνώση. Η μεταφορά αυτής της γνώσης, στις αναλφάβητες κοινωνίες που δεν χρησιμοποιούσαν σε μεγάλη κλίμακα τη γραφή, γινόταν «δια ζώσης». Τα πράγματα όμως αλλάζουν με την εισαγωγή της γραφής. Το παρελθόν αντικειμενικοποιείται  και αυτό σημαίνει ότι δεν το παραλαμβάνουμε από την προηγούμενη γενιά αλλά πρέπει να το ενσωματώσουμε στη μνήμη μας με άλλο τρόπο, την Παιδεία (Κυριακίδου-Νεστορος, 1993: 48-50).

 Η πυρηνική μορφή της  οικογένειας, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου των γονέων υπονόμευσαν την μεταφορά στοιχείων του λαϊκού πολιτισμού από τους παλαιότερους στους νεότερους. Η παραδοχή αυτή οδηγεί στον κοινωνικό θεσμό που θα αναλάβει το έργο της μεταβίβασης της «πολιτισμικής ύλης», που είναι το σχολείο (Αυδίκος, 1997 β: 10-11 και 2002:118 ).

Ο τρόπος που οργανώνουμε μια τάξη, οι δραστηριότητες και  το υλικό που επιλέγουμε για να υλοποιήσουμε τους μαθησιακούς στόχους, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που ενθαρρύνουμε, συμβάλλουν στην ανάπτυξη θέσεων και αξιών από τα παιδιά (Κουτσουβάνου, 2003: 34-35).  Όποιο πρόγραμμα και να εφαρμόσουμε το ζητούμενο είναι να προσφέρει στα παιδιά τα απαραίτητα εφόδια για να αντιμετωπίσουν  με επιτυχία  ένα κόσμο που συνεχώς αλλάζει, μέσα από μια διαδικασία μάθησης η οποία θα είναι αποτέλεσμα δημιουργικής σκέψης.  (Ντολιοπούλου,  2000:59-60).

Κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί τη σημασία που έχει για τον άνθρωπο η γνωριμία με τον πολιτισμό του τόπου του. Είναι αυτονόητο ότι τα παιδιά που έχουμε στο σχολείο μας θα ζήσουν και θα δημιουργήσουν στον 21^ο αιώνα με βάση τις νέες αντιλήψεις. Ο λαϊκός πολιτισμός μπορεί να έχει τη δική του θέση στη διαμόρφωση της προσωπικότητας τους. «Η γνώση του τοπικού πολιτισμού συνιστά πράξη πολιτισμικού πλουραλισμού.

Ανακεφαλαίωση:

Ο εκπαιδευτικός στο νηπιαγωγείο με βάση τους μαθησιακούς στόχους του ΔΕΠΠΣ δημιουργεί στη διάρκεια του χρόνου το πρόγραμμα σπουδών, το οποίο περιλαμβάνει διαθεματικές δραστηριότητες  μουσικής με:

• τραγούδι
• μουσικές ακροάσεις
• παίξιμο απλών οργάνων
• πειραματισμός με τους ήχους
• αυτοσχεδιασμός
• μουσική γραφή και ανάγνωση
• ρυθμική επεξεργασία φράσεων ή μικρών κειμένων
• δραματοποίηση
• ρυθμικά χτυπήματα στο σώμα και στα κρουστά όργανα
• παιχνίδια με τα χαρακτηριστικά της μουσικής
• ανταπόκριση με κίνηση

 ‘Όλα τα παραπάνω γίνονται αφορμές για δραστηριότητες οι οποίες είναι στενά συνδεδεμένες με άλλους τομείς μάθησης.

Το περιεχόμενο αυτών των δραστηριοτήτων   μπορεί να αντληθεί κατά ένα μεγάλο μέρος από το λαϊκό πολιτισμό και την παράδοση και να είναι :

• Παραμύθια
• Παραδόσεις
• Μύθοι
• Παραδοσιακά παιχνίδια
• Λαχνίσματα
• Γλωσσοδέτες
• Αινίγματα
• Παροιμίες
• Παραδοσιακά τραγούδια
• Παραδοσιακά μουσικά όργανα
• Χοροί
• Είδη λαϊκής τέχνης
• Λαϊκά δρώμενα

Έτσι οι διαθεματικές  δραστηριότητες μουσικής διευρύνουν  τη γνώση  και η μουσική γίνεται φορέας μεταφοράς πολιτισμικής ύλης μέσα σε ένα  σύγχρονο περιβάλλον. Από  το «παίζω μουσική» οδηγούμαστε πολύ εύκολα πλέον στο «μαθαίνω μουσική».

Ενδεικτική διαθεματική δραστηριότητα (φυσική και μουσική)

• Μαθησιακός στόχος: Να βιώσουν την ένταση ήχου και την διαδοχική αύξηση- ελάττωσή της.
• Υλικά: Ντέφι και το τραγούδι  Κάτω στο γιαλό.
• Πορεία διδασκαλία   Τα παιδιά γνωρίζουν από προηγούμενη δραστηριότητα την έννοια της έντασης  σαν ιδιότητα του ήχου. Ένα παιδί αρχίζει να τραγουδά τον πρώτο στίχο από το τραγούδι Κάτω στο γιαλό. Σταδιακά σε κάθε στίχο μπαίνει στο τραγούδι και ένα παιδί. Η ένταση του τραγουδιού με αυτόν τον τρόπο δυναμώνει και στο τέλος τραγουδούν όλα τα παιδιά μαζί. Η αντίθετη διαδικασία ακολουθείται για την σταδιακή ελάττωση της έντασης.  Ξεκινούν το τραγούδι όλα τα παιδιά μαζί

και ένα-ένα παιδί σε κάθε στίχο σταματά να τραγουδά  και στο τέλος μένει  μόνο ένα παιδί.

Κάτω στο γιαλό

(Β. Αιγαίο)

Κάτω στο γιαλό, κάτω στο περιγιάλι,(δις)

κάτω στο  γιαλό κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.(δις)

Πλένουν  Χιώτισσες, μικρές Παπαδοπούλες, (δις)

πλένουν Χιώτισσες κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.(δις)

Και  μια Χιώτισσα, μικρή παπαδοπούλα,(δις)

και μια Χιώτισσα κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.(δις)

Έπλενε  άπλωνε, και με τον ήλιο παίζει,(δις)

έπλενε άπλωνε κοντή, νεραντζούλα  φουντωτή.(δις)

Φύσηξε  βοριάς,  μαΐστρος τραμουντάνα,(δις)

φύσηξε βοριάς κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.(δις)

Και  της σήκωσε, το ποδοφούστανό της,(δις)

και της σήκωσε κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.(δις)

Και της φάνηκε, ο ποδαστράγαλός της,(δις)

και της φάνηκε κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.(δις)

Κι  έλαμψε  ο γιαλός, κι έλαμψε ο κόσμος όλος,(δις)

κι έλαμψε ο γιαλός κοντή, νεραντζούλα φουντωτή.(δις)

Κουρκουρίκα Μαρία

Ημερίδα της Ε.Ε.Μ.Ε., Γιάννενα 28-3-09